Yunan gelenek ve görenekleri

Geleneksel kostümler ve danslar 

Yerel kostümler ve danslar, Yunan gelenek ve göreneklerine ait renkli olan her şeyi temsil ediyor. Hem ana karada hem de adalarda, hem Ege ve İyonya adaları gibi zincirler halinde hem de adaların kendi aralarında bulunan çeşitleriyle yaz festivallerine hayat veriyorlar. Danslar, bir yerin köklerine övgüler yağdıran, aşk, yas ve sevinç hikayeleri anlatan şarkı sözleriyle akrabalık ve dayanışma mesajları taşıyor. Bu arada kostümler, onları giyen kişinin, özellikle de kadınların sosyal statüsünü temsil edecek şekilde tasarlanıyor.

Yunan etnik grupları için (Ulahlar, Pomaklar, Arvanitler, Pontus Rumları, Mora Yarımadası’ndaki Tsakonlar, bir zamanlar göçebe olan Epir’in Sarakatsani halkı ve daha fazlası), yerel kostümler kelimenin tam anlamıyla kimliklerinin vücut bulmuş halidir.

Kostüm işçiliği

Halk kostümleri yapımında kullanılan detay ve işçilik olağanüstü olabilir. Birçoğu antik Yunanistan’dan ziyade Bizans döneminden miras olup, ipek, keçe, keten ve pamuk gibi kumaşlardan üretilmiştir. Kadın elbiseleri karmaşık işlemeli motifler, altın veya gümüş süs eşyaları ve mücevherlerden oluşmakla birlikte kemerler, eşarplar, önlükler ve çiçeklerle süslenmektedir. Erkekler geleneksel olarak yelek (bazen işlemeli), gömlek, kemer, uzun pamuklu çorap ve en önemlisi etek benzeri fustanella giyerler. Ve aslında hiçbir şey, dağ köylerindeki erkeklerin hala ara sıra günlük kıyafetlerinin bir parçası olarak giydiği ve akrobatik halk dansları sırasında tokat attığı ünlü stivania botlarından daha fazla “Girit” diye bağıramaz.

Geleneksel danslar

En neşeli havasıyla geleneksel danslar daima Yunan kutlamalarının kalbindedir. Düğünlerde ve vaftizlerde, topluluğun yerini ve köklerini öven şarkı sözleriyle, halkalar halinde veya çift dansçılar halinde icra edilir. Yunanistan’ın her yerinde kendine özgü geleneksel danslar ve şarkılar vardır. Makedonya, Girit, Epir, Trakya, Tesalya, Orta Yunanistan, Mora Yarımadası, İyonya, Ege adaları vb.

Unutulmaz danslar arasında, katılımcıların dirseklerini dik açıyla bükerek birbirlerinin ellerini tuttukları ve çizginin veya dairenin son kişisinin akrobatik sıçramalar yaptığı Tsamikos yer alır. Benzer şekilde, Syrtos’un, dansçıların bir zincir veya daire oluşturduğu ve liderin doğaçlama adımlar atmak için ayrıldığı birçok versiyonu vardır. Varyasyonlar arasında Chaniotikos, Kalamatianos, Ikariotikos ve Roditikos pidiktos (adını varış noktasından alır) ve Balos (çiftler halinde icra edilir) bulunur. Girit dansları arasında tıpkı Pontus halk dansları, Trakya’nın Zonaradikos dansı ve Korfu’nun Rouga veya Perdika dansları gibi Pentozalis, Maleviziotikos ve Sousta yer alır.

Geçmişin sesleri

Lavta, lir, keman, mandolin, gitar, flüt, klarnet, zurna, tsampouna (bir çeşit gayda), tef, batari davulu ve diğer birçok enstrüman (çoğunlukla yerel varyasyonlarla) bir araya gelerek geleneksel danslara eşlik eden benzersiz sesler yaratır. Hepsi atölyelerde, zanaatını geçmiş nesillerden öğrenmiş ustalar tarafından imal ediliyor.

Karnaval

Karnaval (Apokries), Yunanistan’ın en eğlenceli geleneğidir. Üç hafta süren bu yortu, Paskalya’ya geri sayımın başladığı Etsiz Pazartesi (Perhiz’in ilk günü) arifesinde doruğa ulaşır. Karnaval geleneği, sıklıkla maskeli, hayvan derili satirler ve silenilerle tasvir edilen şarap tanrısı Dionysos’a olan antik tapınmayla ilişkilidir. Ana etkinlikler süslü elbise geçitlerini ve karnaval şamandıralarını içerse de katılımcıların bir kurdele tutan bir direğin etrafında dans ettiği gaitanaki dansı ve hazine avları gibi her yaşa uygun müzikal etkinlikler ve gösteriler de vardır. Karnaval dönemi, büyük miktarda ızgara etin tüketildiği Oruç’tan önceki ikinci perşembeden son perşembeye kadar olan tsiknopempti (ızgara veya dumanlı perşembe) içerir. 

Yunanistan’ın neredeyse her bölgesinde gelenekselleşen karnavallar yöre halkının alışkanlıklarına göre kutlanır. En büyük karnaval Patra’da düzenlenir (büyük bir Pazar geçit töreniyle doruğa ulaşır) ve kuzeydeki İskeçe’den Mora Yarımadası’ndaki Naoussa’ya kadar her yerde Genitsari (evlenmemiş genç erkekler) ve Boules (evlenmemiş genç erkekler) olarak bilinen gelinlerin performanslarını içeren renkli karnavallar vardır. Galaxidi’de Alevromomoutzouromata, sokaklara rengarenk un atılmasını içeriyor ve Amfissa, Hayaletlerin Gecesi’ni yeniden yaratıyor (nişanlısı yıldırım çarpması ölen ve ardından canına kıyan genç bir tabakçının hikayesini hatırlatıyor). Kalamata, gaitanaki danslarıyla ünlüdür ve Yanya’da yerel halk, tzamales adı verilen ateşlerin etrafında dans eder.

Karnaval aynı zamanda Korfu (kostümlerin Venedik havasına sahip olduğu yer), Syros ve Naxos gibi Yunan adalarında da özel bir zamandır. Girit’teki Rethymno Karnavalı her zaman hareketlidir ve Skyros Karnavalı’nda keçi maskeleri, hayvan postları ve keçi çanları takan Geros’u (yaşlı adam) temsil eden genç erkekler ve gelin duvağı takan kadınlar (korela veya kız) içeren pagan ritüeli yer alır.

Etsiz Pazartesi

Karnaval coşkusunun ardından bir başka favori Yunan geleneği olan Etsiz Pazartesi (Kathara Deftera) geliyor. Bu, hareketli bir bayramdır (Paskalya tarihine bağlı olarak) ve Paskalya Pazar günü sona eren Oruç’un (Sarakosti olarak bilinir) ilk günü kutlanır. Etsiz Pazartesi ulusal bir bayram olup, aileniz ve arkadaşlarınızla oturup lagana (susamlı mayasız ekmek), taramosalata, helva, deniz ürünleri, sebzeler (çiğ veya salamura), zeytin, bakliyat (kesinlikle konuşursak, yağsız) ve diğer yiyecekleri yemeyi içerir. Bir diğer Etsiz Pazartesi geleneği ise gökyüzünü dolduran uçurtmaların uçurulmasıdır. Kırsal kesimde düzenlenen Etsiz Pazartesi kutlamalarına Koulouma adı veriliyor.

1 Mayıs Günü

Yunanistan’da 1 Mayıs’ın (Protomagia) kökleri, tarlaların ve toprağın bereketini, doğanın çiçek açmasını, kışın bitişini yazın başlangıcını ve yeniden doğuşu kutlamak için hasat ve tarım tanrıçası Demeter’i onurlandıran antik ritüellere dayanmaktadır. Günümüzde uğur ve bereket getirmesi için çiçeklerden çelenkler yapılıp evlerin kapılarına asılır. Protomagia aynı zamanda Yunanistan’da İşçi Bayramı kutlamalarına da denk geliyor.

Yunanistan’da Paskalya

Paskalya, Ortodoks Hristiyan takvimindeki en önemli bayramdır (Katolik Paskalyası tarihinden itibaren dört haftaya kadar düşer) ve geleneksel olarak insanların kendi köylerinde kutlanır. Baharın çiçek açtığı şu günlerde, Paskalya Pazarına kadar olan her gün özeldir. Kutsal Perşembe geleneksel olarak tsoureki (tatlı, zenginleştirilmiş ekmek) ve koulourakia (Paskalya kurabiyeleri) pişirildiği ve yumurtaların (İsa’nın kanını simgeleyen) kırmızıya boyandığı gündür. Kutsal Cuma günü kitabeler (İsa’nın tabutunu temsil eden çiçeklerle süslenmiş tabutlar) sokaklarda gezdirilir. Kutsal Cumartesi günü, İlk Diriliş sabah kilise ayininde anılır. Burada rahip inananların üzerine defne yaprakları atar ve tüm ülke gece yarısı Diriliş törenine katılır. Rahip Kutsal Işığı temsil eden yanan bir mumla ortaya çıktığında kilisenin ışıkları kapatılır. Kilise çanları sevinçle çalarken insanlar birbirlerinin mumlarını yakar ve havai fişekler gökyüzünü doldurur. İnsanlar daha sonra evlerine döner ya da arkadaşlarını ziyaret ederek magiritsa (geleneksel olarak karaciğer ve diğer bağırsaklarla yapılan bir Paskalya yahnisi) yemek için Oruç’un sonunu işaret eder. Paskalya Pazarı, şişte kuzu eti ve sonsuz miktarda yemek, şarap ve kahkaha ile tüm gün süren bir ziyafettir.

Korfu’da, filarmoni orkestraları kitabelerin Korfu kasabasına gelişini selamlıyor ve Kutsal Cumartes’nin İlk Diriliş kutlamaları sırasında balkonlardan botid (boyalı kil çömlekler) atılırken, Syros’ta kitabelerin Ermoupoli’nin Miaouli Meydanı’nda toplanması geleneği vardır. (Korfu ve Syros, Ortodoks ve Katolik Paskalyasının her yıl aynı günde kutlandığı birkaç yerden ikisidir) Patmos Loza Meydanı’nda sürdürülen Kutsal Perşembe Niptiras geleneği Son Akşam Yemeği olaylarını anımsatır. Tinos’ta Agios Nikolaos kilisesindeki Kutsal Cuma ayini, kitabenin denize taşınmasını da içeriyor.

Yunanistan’da Paskalya kutlamaları nerede olursanız olun özeldir. Sadece küçük bir seçki arasında Zante (Aziz Nikolas Kilisesi’ndeki ibadet edenlerin, Kutsal İncil’de Diriliş’in bir sonucu olarak tarif edilen depremi temsil eden İlk Diriliş ayini sırasında metal nesnelere vurduğu yer), Paros (İsa’nın Çilesinin bir temsili de dahil) yer alıyor. Santorini (teneke kutularda yanan fenerler), Nafpaktos (kitabeyi karşılayan yüzlerce mum, meşale ve limanın girişini aydınlatan yanan bir mum).

15 Ağustos kutlamaları

Ortodoks Hristiyan takviminde Meryem Ana’nın göğe alınışını simgeleyen bir başka dönüm noktası olan gün. Ciddi kilise ayinlerinin yanı sıra ülkenin her köşesinde müzik dolu yaz festivalleri düzenleniyor ve bu da 15 Ağustos’u Yunan gelenek ve görenekleri arasında çok beklenen bir tarih haline getiriyor.

Tinos bir hac mekanıdır. Bazı ziyaretçiler Meryem Ana’nın mucizevi ikonunu öpme rituellerini yerine getirmek için Evangelistria Kilisesi’ne diz çökerek yaklaşırlar. Patmos’ta keşişler, Bizans kökenli bir gelenek gereği Meryem Ana’nın Altın Kitabesinin geçit törenini gerçekleştirirler. Koufonisia adaları, Kato (Aşağı) Koufonisi ve Pano (Yukarı) Koufonissi arasında kaiki (geleneksel tekne) yarışı geleneğini taşırken, Karpathos’taki Olympos dağ köyünün sakinleri Yunanistan’ın en görkemli törenlerinden birine katılmış olurlar. Bu arada Paros’ta, 17. yüzyıldan kalma Meryem Ana simgesi, Parikia’daki erken dönem Hristiyan kilisesi Ekantontapyliani’nin merkezinde yer alıyor. Sakız Adası’nın sakız köylerinden Pirgi’de ise Panagia Kilisesi’nde ayin yapılır ve ardından dans, yeme ve içmeden oluşan keyifli bir ziyafete geçilir.

15 Ağustos festivalleri (panigiria) söz konusu olduğunda Vitsa (Epirus’un Zagori köylerinden biri) klarnet sesiyle kutlama yapar ve Trikala’da tsipouro serbestçe akar. Yazın tüm hızıyla devam etmesiyle birlikte Yunan adaları da doğal olarak ilgi odağı gelir. Ikaria’da, Folegandros’ta, Amorgos’ta, Midilli’de, Serifos’ta, Girit’te... adını artık siz koyun... geceye kadar süren festival kutlamalarına mutlaka rastlarsınız.

Noel ve Yeni Yıl

Yunanistan’ın Noel’i ve Yeni Yılı kutlamanın kendine özgü bir yolu var. Artık Noel Günü’nde hindi dolması servis edilirken, Yunanistan’daki geleneksel Noel yemeğinde domuz eti, kereviz ve tavuk çorbası servis edilir (bölgeye göre değişiklik gösterebilir). Bir başka Yunan Noel veya Yeni Yıl geleneği, çocukların üçgenler ve bazen nefesli veya vurmalı çalgılar çalıp kalanta şarkıları söylediği kapı zilinin çalmasıdır. Bu gelenek, 6 Ocak’ta Fota’da (İsa’nın Mesih kimliğiyle ilk kez tanındığı Theofania veya Epiphany olarak da bilinir) tekrarlanır. Kıyı bölgelerindeki Fota kilisesi ayinleri, rahiplerin suları kutsaması ve denize haç atmasıyla sona erer. Gençler heyecanla denize atlıyor ve haçı almak için yarışır. Diğer gelenekler arasında model teknelerin ışıklarla süslenmesi (her ne kadar Noel ağaçları giderek daha yaygın olsa da) ve Yeni Yıl’da bir eve ilk giren kişinin iyi şans getirmesi için bir nar kırması yer alıyor.

Yemek konusuna gelince, kourambiedes (bademli tereyağlı bisküviler) ve melomakarona (ballı kurabiyeler) kutu dolusu yenir. Rodos, Girit, Halkidiki ve Yunanistan’ın diğer bölgelerinde, Christopsomo (İsa’nın ekmeği) haçla süslenmiş ve anason kokuluyken, Zante’de (Zakynthos) kouloura ekmeği aromatik baharatlar, ceviz, üzüm ve şarapla yapılır. Yeni Yıl Günü’nde her Yunan evi, içinde tılsım veya flouri bulunan bir vasilopita (bazı bölgelerde tuzlu versiyonları da yapılsa da tatlı bir pasta) keser. İlk dilim Tanrı içindir, ardından ev ve ailenin her bir üyesi gelir. Tılsımı bulan kişi gelecek yıl için iyi şanslara sahip olacak.

Yunan gelenek ve görenekleri

Peki ne olacak? Yunanistan’da Noel Paskalyası mı? Yoksa sizi bir Yunan adasında bir karnaval geçit törenine veya bir yaz festivaline katılma havasına mı soktuk? Öyle ya da böyle, bu sizin Yunanistan’ın gelenek ve göreneklerine katılmaya davetinizdir.

Girit'in gelenekleri ve yaşam tarzı için bir rehber