Μεσσηνιακή διατροφή: Τοπικά προϊόντα με διαχρονική γεύση Πελοποννήσου

Η Μεσσηνιακή Διατροφή: Τα τοπικά προϊόντα

Ελιές και ελαιόλαδο

Όταν μιλάμε για τοπικά προϊόντα στη Μεσσηνία, και ειδικότερα στην Καλαμάτα, δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς ποιο από αυτά κλέβει την παράσταση. Οι ελιές Καλαμών και το ελαιόλαδο είναι οι πρωταγωνιστές κάθε κουζίνας και κάθε τραπεζιού στην περιοχή. Υπάρχουν παντού μικροί οικογενειακοί ελαιώνες, ενώ κάθε φθινόπωρο η συγκομιδή της ελιάς φέρνει κοντά οικογένειες και φίλους. Με έντονο πράσινο χρώμα και πλούσια γεύση, το ελαιόλαδο της Μεσσηνίας -κυρίως από την ποικιλία Κορωνέικη ελιά- είναι θρύλος στην Ελλάδα και αποτελεί προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ Καλαμάτα) από το 1997. Επίσης, σε αυτό οφείλονται και πολλά από τα πλεονεκτήματα της Μεσσηνιακής Διατροφής για την υγεία, καθώς περιέχει 70-80% μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και αντιοξειδωτικά. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η Μεσσηνία ήταν από τις πρώτες περιοχές της Ελλάδας που ασχολήθηκαν με το εμπόριο ελαιόλαδου.

Το απίστευτο ποσοστό 95% του ελαιόλαδου που παράγεται στη Μεσσηνία είναι εξαιρετικά παρθένο και χρησιμοποιείται παντού - σε σαλάτες, όσπρια, μαγειρευτά, ψητά, τηγανητά, γλυκά... ακόμη και στο φημισμένο παστό (παστό χοιρινό με αρωματικά, καπνιστό με ξύλο ελιάς). Βέβαια, θα το εκτιμήσεις ακόμα καλύτερα αν το δοκιμάσεις πάνω σε μια φέτα ζεστό σπιτικό ψωμί, συνοδευόμενο από ελιές και ντομάτες.

Μαζί με το ελαιόλαδο, η Μεσσηνία είναι αναμφισβήτητα διάσημη και για τις επιτραπέζιες ελιές της, οι οποίες παράγονται από την ποικιλία ελιάς Καλαμών (ή αλλιώς ελιές Καλαμάτας). Από τις ελιές Καλαμών παράγονται μικρές ποσότητες ελαιόλαδου, αλλά η συντριπτική πλειονότητα συντηρείται σε άλμη και σερβίρεται ως επιτραπέζια ελιά (επίσης ΠΟΠ). Το έντονο μαύρο χρώμα, η σφικτή σάρκα και η φρουτώδης γεύση τους τις έχει κάνει αγαπητές σε όλο τον κόσμο, ενώ στην Πελοπόννησο δεν μπορούν να λείπουν από σαλάτες και πολλά τοπικά πιάτα.

Ανακάλυψε τα μυστικά του ελαιολάδου της Μεσσηνίας

Η Μεσσηνιακή Διατροφή, περιλαμβάνει ελαιόλαδο, δημητριακά, φρέσκα ή αποξηραμένα φρούτα και λαχανικά, μέτριες ποσότητες ψαριών, γαλακτοκομικών και προϊόντων κρέατος, είναι εκ φύσεως χαμηλή σε ζωικά λιπαρά και υψηλή σε μονοακόρεστα κορεσμένα λιπαρά οξέα, γεγονός που την καθιστά μία από τις πιο υγιεινές διατροφές στον κόσμο.

Κρασί

Η Μεσσηνία ήταν μια οινοπαραγωγική περιοχή από την αρχαιότητα (το γνωρίζουμε από τα σύμβολα στα νομίσματα, όπως αυτά της αρχαίας Κορώνης που απεικονίζουν ένα τσαμπί σταφύλια), οπότε δεν προκαλεί έκπληξη ότι ένα από τα τοπικά προϊόντα της Μεσσηνίας που αξίζει να γνωρίσεις είναι το κρασί, αφού η περιοχή και φημίζεται για τα εξαιρετικής ποιότητας σταφύλια και κρασιά της.

Τα κρασιά της Μεσσηνίας έχουν χαρακτηριστικό φρουτώδες άρωμα, μεστή γεύση και έντονο χρώμα, και υπάρχουν πολλοί επισκέψιμοι αμπελώνες, όπου μπορείς να απολαύσεις μια οινική περιήγηση στον αμπελώνα και τα κελάρια, καθώς και να γνωρίσεις τις τοπικές ποικιλίες σταφυλιών μέσα από  γευσιγνωσία κρασιού.

Τα λευκά κρασιά παράγονται από ποικιλίες σταφυλιών όπως ο Ροδίτης (ελαφρύ έως μέτριο σώμα, με αναζωογονητική οξύτητα και αρώματα εσπεριδοειδών), το Φιλέρι (ζωηρά αλλά ντελικάτα αρώματα, ελαφρύ σώμα, τραγανή οξύτητα και χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ) και το Ασύρτικο (φρέσκος χαρακτήρας, φρουτώδη αρώματα). Τα ερυθρά κρασιά παράγονται από τις ποικιλίες σταφυλιών Φωκιανό (φρουτώδες, με χαρακτηριστική οξύτητα και έντονο κόκκινο χρώμα) και Μανδηλαριά (βαθύ και σκούρο χρώμα, μεσαίου σώματος, με αρώματα υπερώριμων φρούτων και δέρματος). Μεταξύ των καλύτερων κρασιών της Μεσσηνίας είναι αυτά με ΠΓΕ (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη) Τριφυλία στα βορειοδυτικά, και ΠΓΕ Πυλία και ΠΓΕ Μεσσηνία στα νοτιοδυτικά.

Κάθε φθινόπωρο, το Messinia Terroirs Wine Festival αναδεικνύει το εύρος και την ποιότητα της οινοπαραγωγής στην περιοχή, προσφέροντας στους επισκέπτες παρουσιάσεις και γευσιγνωσία κρασιού, δίνοντας μια νέα πνοή στη βαθιά ριζωμένη οινική παράδοση της Μεσσηνίας.

Σταφίδες

Ένα άλλο τοπικό προϊόν της Μεσσηνίας είναι το σταφύλι Μαυρομάτα -πιο γνωστό ως μαύρο κορινθιακό σταφύλι- από το οποίο φτιάχνονται οι περίφημες σταφίδες της Μεσσηνίας. Αποτελούν σημαντικό στοιχείο της τοπικής διατροφικής κουλτούρας ήδη από την αρχαιότητα (αναφέρονται στα έργα του Ηροδότου, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη) και καταναλώνονται ακόμη και σήμερα ως σνακ ή αποτελούν συστατικό σε τοπικές συνταγές. Ακόμη, η μεσσηνιακή σταφίδα παίζει σημαντικό ρόλο και στην οικονομία της Πελοποννήσου καθώς αποτελεί σημαντικό εξαγωγικό προϊόν, ενώ χρησιμοποιείται επίσης στην παρασκευή του διάσημου βαλσάμικου ξυδιού της περιοχής. Αν επισκεφτείς τη Μεσσηνία τον Αύγουστο, θα δεις τα γλυκά, χωρίς κουκούτσια κορινθιακά σταφύλια να στεγνώνουν κάτω από τον ήλιο σε αλώνια, που στη συνέχεια επεξεργάζονται και αποστέλλονται στις τοπικές και διεθνείς αγορές.

Σύκα

Τα σύκα είναι ένα άλλο σημαντικό τοπικό προϊόν της Μεσσηνίας που καλλιεργείται σε αφθονία από την αρχαιότητα. Το καλοκαίρι, θα έχεις την ευκαιρία να τα δοκιμάσεις φρέσκα, κατευθείαν από το δέντρο ενώ όσα δεν καταναλώνονται φρέσκα γίνονται μαρμελάδες και γλυκά του κουταλιού για να τα απολαύσει κανείς με γιαούρτι ή με ψωμί ή ως πάστα σύκου και σιρόπι σύκου. Ακόμη, μπορείς να τα δοκιμάσεις και αποξηραμένα ως σνακ (πασπαλισμένα με σουσάμι  και τυλιγμένα σε φύλλα δάφνης) οποιαδήποτε εποχή του χρόνου, ενώ πολύ συχνά τα αποξηραμένα σύκα χρησιμοποιούνται σε σαλάτες και άλλα τοπικά πιάτα. Τα σύκα, πλούσια σε βιταμίνες Α, Β (1 & 6) και C, καθώς και σε μέταλλα όπως ο φώσφορος, το μαγνήσιο και το κάλιο, συμβάλλουν επίσης στα οφέλη της μεσσηνιακής διατροφής για την υγεία.

Η Μεσσηνία φιλοξενεί φεστιβάλ τοπικών προϊόντων όλο το χρόνο, όπου αναδεικνύονται προϊόντα όπως οι ντομάτες, η ρίγανη, οι αγκινάρες, τα σύκα, οι κολοκύθες, οι σαρδέλες, το κρασί και άλλα εποχιακά τοπικά προϊόντα.

Τυριά

Σφέλα

Ένα από τα πιο γνωστά τυριά της Μεσσηνίας είναι η σφέλα, η οποία συγγενεύει με τη φέτα και είναι προϊόν ΠΟΠ από το 1996.  Είναι ημίσκληρο τυρί που παρασκευάζεται από κατσικίσιο και πρόβειο γάλα από κοπάδια που εκτρέφονται αποκλειστικά στη Μεσσηνία και τη γειτονική Λακωνία.

Η σφέλα έχει ελαφρώς αλμυρή και πικάντικη γεύση που προέρχεται από την τουλάχιστον τρίμηνη ωρίμανση σε άλμη, ενώ το όνομά της προέρχεται από την τοπική διάλεκτο (σφέλα= λωρίδα) και παραπέμπει στον τρόπο κοπής της. Ονομάζεται επίσης «τυρί της φωτιάς», πιθανώς επειδή το τυρόπηγμα θερμαίνεται για να παραχθεί ένα τυρί με χαμηλότερη περιεκτικότητα σε υγρασία και σκληρότερη υφή.

Η σφέλα μπορεί να καταναλωθεί ωμή, μπορεί, όμως, και να πρωταγωνιστήσει στα γεύματα ως σαγανάκι - συνοδεύοντας μπύρα, ούζο και τα περισσότερα ξηρά κρασιά. Στη Μεσσηνία, είναι συχνά το τυρί που επιλέγεται σε πίτες, ομελέτες και σαλάτες. Μπορεί επίσης να το βρει κανείς τριμμένο πάνω από ζυμαρικά ή σε πιάτα με κρέας και όσπρια.

Μεσσηνιακή μυζήθρα

Άλλο ένα εμβληματικό τοπικό προϊόν της Μεσσηνίας είναι το τυρί μυζήθρα, μια ξηρή και αλμυρή εκδοχή της λεγόμενης «φρέσκιας» μυζήθρας, που παρασκευάζεται επίσης από το γάλα των αιγοπροβάτων που τρέφονται με τη βλάστηση της ευρύτερης περιοχής. Θα το δοκιμάσεις σε παραδοσιακές πίτες και ως ιδανικό συνοδευτικό ζυμαρικών. Φυσικά, μπορείς να την απολαύσεις και μόνης της με λίγο μέλι.

Μεσσηνιακή γραβιέρα

Σκληρό κίτρινο τυρί από 100% παστεριωμένο κατσικίσιο και πρόβειο γάλα, με ελαφρώς γλυκιά και πικάντικη γεύση και πλούσιο άρωμα. Ωριμάζει για τουλάχιστον τρεις μήνες πριν φτάσει στο τραπέζι και είναι ένα τα βραβευμένα τυριά της Μεσσηνίας.

Μεσσηνιακό κεφαλοτύρι

Το κεφαλοτύρι, τοπικό προϊόν της Μεσσηνίας από τους βυζαντινούς χρόνους, είναι ένα σκληρό τυρί που παρασκευάζεται επίσης από παστεριωμένο πρόβειο και κατσικίσιο γάλα και πρωταγωνιστεί σε μεζέδες για το ούζο ή άλλο απεριτίφ, ή τριμμένο πάνω σε ζυμαρικά.

Αλλαντικά

Παστό χοιρινό

Το παστό χοιρινό είναι ένας παραδοσιακός μεσσηνιακός μεζές που ταιριάζει με τυρί, μπύρα ή οινοπνευματώδη ποτά. Το χοιρινό κρέας βράζεται πρώτα χωρίς το λίπος, στη συνέχεια αλατίζεται και καπνίζεται με ξύλα και αρωματικά φυτά. Τέλος, μαγειρεύεται με κρασί και αρωματίζεται με πορτοκάλι. Μπορεί να συντηρηθεί σε λάδι ή να καταναλωθεί φρέσκο, κομμένο σε λεπτές φέτες και συνοδευόμενο από κρασί, μπύρα ή κάποιο τοπικό ποτό, ή ακόμη να χρησιμοποιηθεί ως συστατικό σε παραδοσιακές συνταγές όπως η ομελέτα και ο καγιανάς.

Λουκάνικο με πορτοκάλι

Άλλο ένα παραδοσιακό μεσσηνιακό τοπικό προϊόν που παρασκευάζεται με τον ίδιο τρόπο εδώ και αιώνες. Η χαρακτηριστική γεύση των λουκάνικων Μεσσηνίας είναι το πορτοκάλι και το αλάτι (το οποίο συμβάλλει στη συντήρησή τους). Εναλλακτικά, μπορούν να καπνιστούν με βότανα και μπαχαρικά.

Βότανα και αρωματικά

Ρίγανη

Η ρίγανη, γνωστή και ως «χαρά του βουνού» (στην αρχαία Ελλάδα ήταν το φυτό της ευτυχίας), είναι ένα αρωματικό βότανο άρρηκτα συνδεδεμένο με την παραδοσιακή ελληνική κουζίνα. Φυτρώνει σε λοφώδεις περιοχές και στη Μεσσηνία - ιδιαίτερα στο όρος Ταΰγετος-  ανθίζει σε αφθονία στα τέλη του καλοκαιριού και το φθινόπωρο. Η ρίγανη ταιριάζει θαυμάσια σε σάλτσες και σαλάτες, πιάτα με κρέας και ψάρι, αλλά επίσης έχει και ευεργετικές ιδιότητες για τον οργανισμό (με φυσική ενισχυτική και αντισηπτική δράση). 

Θυμάρι

Το θυμάρι, σύμβολο θάρρους για τους αρχαίους Έλληνες, χρησιμοποιείται επίσης ως εναλλακτική επιλογή της ρίγανης στο φαγητό ή ως έγχυμα, ενώ έχει θεραπευτικές ιδιότητες.

Μάραθος

Τον μάραθο τον συναντάμε σε όλη τη Μεσόγειο και η Μεσσηνία είναι πλούσια από αυτό το βότανο. Ο μάραθος με την ήπια γεύση γλυκάνισου ταιριάζει με πιάτα ψαριού και κρέατος, καθώς και σε σούπες λαχανικών. 

Τσάι του βουνού

Τα αποξηραμένα άνθη, τα φύλλα και τα κοτσάνια του φυτού Σιδερίτης, που βρίσκεται στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας και αφθονεί στον Ταΰγετο σε υψόμετρο μεταξύ 1.300 και 2.000 μέτρων, μας δίνουν το τσαί του βουνού. Εκ φύσεως χωρίς καφεΐνη, φημίζεται για τα οφέλη του στην υγεία. Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για την επούλωση πληγών που προκαλούνταν από σιδερένια όπλα. 

Οινοπνευματώδη

Λικέρ

Το λικέρ μπορεί να καταναλωθεί είτε ως χωνευτικό είτε σκέτο με πάγο. Τα τοπικά μεσσηνιακά λικέρ είναι το τέλειο αναμνηστικό για να πάρεις μαζί σου. Η παράδοση λέει ότι πρέπει να αποστάζεται σε βάζα με ζάχαρη κάτω από τον καλοκαιρινό ή φθινοπωρινό ήλιο και να σερβίρεται ως δώρο στις γιορτές. Στη Μεσσηνία θα βρεις λικέρ από διάφορα υλικά, όπως φραγκόσυκα, μπανάνες, μαστίχα και ρακή (διαφορετική από την κρητική ρακή).

Ούζο

Άλλο ένα τοπικό προϊόν της Μεσσηνία που αξίζει να δοκιμάσεις είναι το τοπικό ούζο καθώς διαφέρει από το παραδοσιακό ούζο στο ότι αποστάζεται με αρωματικά μπαχαρικά, όπως γλυκάνισο και περιστασιακά μοσχοκάρυδο ή μαστίχα. Και αν δεν προτιμάς τον γλυκάνισσο σου προτείνουμε να δοκιμάσεις το τοπικό τσίπουρο. 

Κονιάκ

Το κονιάκ, παρασκευάζεται από σταφύλια που μετατρέπονται πρώτα σε κρασί, έπειτα αποστάζονται και παλαιώνουν σε δρύινα βαρέλια για τουλάχιστον τρία χρόνια. Η επαφή με το ξύλο και η προσθήκη ροδοπέταλων βοηθούν στην ανάπτυξη της γεύσης. Συνήθως καταναλώνεται ως επιδόρπιο ποτό.

Γλυκά και κομπόστες

Μέλι

Το μέλι Ταϋγέτου προέρχεται από μέλισσες που τρέφονται με ποικιλία φυτών και λουλουδιών. Τα πιο συνηθισμένα είδη στη Μεσσηνία είναι το μέλι ελάτης και το μέλι ερείκης, αλλά θα βρεις επίσης θυμαρίσιο, ανθόμελο, μέλι φασκόμηλου και πευκόμελο. Πρόκειται για ένα 100% φυσικό προϊόν που χρησιμοποιείται ως γλυκαντικό αντί της ζάχαρης σε πολλές συνταγές, ενώ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Μεσσηνιακής Διατροφής. Θα το βρεις σε πίτες ή ως συνοδευτικό για τοστ, κράκερ, ψωμί και παξιμάδια. Μπορεί να περιχυθεί πάνω από γιαούρτι και ξηρούς καρπούς ή πάνω από το τυρί σφέλα. Αν βρεθείς στη Μεσσηνία, μη φύγεις χωρίς να δοκιμάσεις δίπλες (στριφτά κομμάτια ξερής ζύμης που σερβίρονται με μέλι και κανέλα).

Παστέλι

Το περίφημο παστέλι Καλαμάτας φτιάχνεται παραδοσιακά με δύο μόνο συστατικά... εξαιρετικής ποιότητας τοπικό μέλι και σουσάμι, αν και υπάρχουν επίσης εκδοχές με αμύγδαλα και ανάμεικτους ξηρούς καρπούς, είτε μαλακά ή τραγανά. Θεωρείται εξαιρετικά υγιεινό σνακ (με περισσότερο ασβέστιο από το γάλα) και πηγή ενέργειας, ενώ μπορεί να καταναλωθεί και με γιαούρτι. 

Λουκούμια

Διαχρονικό ελληνικό γλύκισμα που στην Καλαμάτα θα βρεις σε πολλές γεύσεις όπως μαστίχα, ούζο και ροδόνερο, και πάντα πασπαλίζονται γενναιόδωρα με ζάχαρη άχνη. Παράγγειλε ένα φλιτζάνι ελληνικό καφέ και απόλαυσε. 

Κομπόστες και μαρμελάδες

Στη Μεσσηνία, τα φρούτα και τα λαχανικά που δεν καταναλώνονται φρέσκα συντηρούνται σε μαρμελάδες και γλυκά του κουταλιού (που παραδοσιακά προσφέρονται ως δώρα στους επισκέπτες), ώστε να μπορείς να τα απολαμβάνεις όλο το χρόνο. Θα βρεις μαρμελάδες από φράουλες, σύκα, φραγκόσυκα και πράσινες ελιές, καθώς και γλυκά του κουταλιού από διάφορα υλικά όπως δαμάσκηνα, βύσσινα, καρότα, ακόμη και φιστίκια αράπικα.

Φιστίκια αράπικα

Τα φιστίκια αράπικα (ή Αραχίδα) παράγονται στην περιοχή Μπουρνιάς της Καλαμάτας και αποτελούν πλούσια πηγή «καλών λιπαρών». Μπορούν να καταναλωθούν ως σνακ, με φρούτα ή αποξηραμένα σύκα και διατίθενται σε τρεις διαφορετικές μορφές: με κέλυφος (όπου τρώγονται μόνο οι σπόροι), ολόκληρα (με το κέλυφος) ή πολτοποιημένα όπως το φυστικοβούτυρο, ενώ μπορείς να βρεις ακόμη και έλαιο.

Λαχανικά και όσπρια

Άγρια σπαράγγια

Τα άγρια σπαράγγια σηματοδοτούν την άφιξη της άνοιξης στη Μεσσηνία. Το χρώμα τους μπορεί να ποικίλλει από υπόλευκο έως πράσινο και σχεδόν μαύρο και φυτρώνουν σε όλη την περιοχή, τόσο στα παράκτια όσο και στα ορεινά τμήματα. Όταν είναι η εποχή τους, θα βρεις σπαράγγια σε τοπικά πιάτα, όπως με αυγά, ψάρι και κρέας.

Αγκινάρες Μικρομάνης

Υπάρχει μια ποικιλία άγριας αγκινάρας στη Μεσσηνία γνωστή ως αγκινάρα Μικρομάνης, η οποία πήρε το όνομά της από ένα χωριό (κοντά στη Θουρία, λίγο έξω από την Καλαμάτα) όπου μάλιστα διοργανώνει και ετήσια γιορτή αγκινάρας. Οι επισκέπτες του φεστιβάλ μπορούν να απολαύσουν ποικίλα πιάτα με επίκεντρο την αγκινάρα, η οποία αποτελεί ακόμα ένα θρεπτικό και υγιεινό συστατικό της Μεσσηνιακής Διατροφής.

Αντράκλα

Γνωστή και ως γλυστρίδα, η αντράκλα είναι αγριόχορτο πλούσιο σε ωμέγα 3 λιπαρά οξέα. Μπορεί να καταναλωθεί ωμή ή βραστή, ενώ είναι ιδιαίτερα νόστιμη σε σαλάτες και σούπες.

Ροβίτσα ψιλοφάσουλο

Πράσινο όσπριο σε μέγεθος παρόμοιο με της φακής που καλλιεργείται κυρίως στην περιοχή της Καλαμάτας. Αποτελεί καλή πηγή πρωτεΐνης και είναι πλούσιο σε βιταμίνες και μέταλλα, όπως σίδηρο και κάλιο, ενώ είναι θαυμάσιο ως σούπα βελουτέ ή βασικό συστατικό για χορτοφαγικά κεφτεδάκια. Ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματα της ροβίτσας είναι ότι δεν χρειάζεται να μουλιάσει όλη τη νύχτα.

Τοπικά προϊόντα Μεσσηνίας: Γαστρονομικές παραδόσεις που γεφυρώνουν γενιές

Κάθε γεύμα που απολαμβάνεις κατά τη διάρκεια των διακοπών σου στη Μεσσηνία θα σου δώσει την ευκαιρία να γνωρίσεις το ταλέντο των ντόπιων σεφ που οι φρέσκες ιδέες τους βασίζονται στις παλαιότερες γενιές  και τιμούν με τον καλύτερο τρόπο τα τοπικά προϊόντα φέρνοντας στο σήμερα παραδόσεις αιώνων. Είτε λοιπόν βρεθείς σε κάποιο παραδοσιακό ταβερνάκι είτε σε κάποιο μοντέρνο εστιατόριο στη Μεσσηνία, θα έχεις την ευκαιρία να απολαύσεις τοπικές γεύσεις ενώ είναι πολύ πιθανό οι πρώτες ύλες από τα φαγητά που θα δοκιμάσεις να έχουν καλλιεργηθεί από τον ίδιο τον ιδιοκτήτη. Άλλωστε, στη Μεσσηνία ενασχόληση με τη γη και η σχέση με τα προϊόντα που παράγει ο τόπος είναι τρόπος ζωής.

Ανακάλυψε τον γαστρονομικό οδηγό μας για την Πελοπόννησο