Η Ιστορία του ελληνικού Ελαιολάδου

Το ελαιόλαδο στην Αρχαία Ελλάδα
 

Εξερευνώντας τις ρίζες της ιστορίας του ελληνικού ελαιόλαδου, θα χρειαστεί να πάμε πολύ πίσω στο χρόνο, καθώς η συστηματική παραγωγή του στην Ελλάδα εντοπίζεται ήδη από την αρχαιότητα, με τις πρώτες αναφορές να χρονολογούνται γύρω στο 3.000 π.Χ. στην αρχαία Κρήτη. Στον ελλαδικό χώρο έχουν βρεθεί σε ανασκαφές πολλά αρχαιολογικά ευρήματα όπως κουκούτσια ελιάς, πιθάρια σε τάφους με ολόκληρες ελιές και άλλα γραπτά στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη ελαιοκαλλιέργειας και τη χρήση του ελαιολάδου ως προϊόν τα τελευταία τουλάχιστον 5.000 χρόνια.

Ήδη από τη Μινωική περίοδο, η ελιά και το ελαιόλαδο θεωρούνταν πολύτιμα αγαθά και χρησιμοποιούνταν όχι μόνο στη διατροφή αλλά και σε αρώματα, καλλυντικά (ως βάση μιας κηραλοιφής) και βαφές (ως γυαλιστικό), ενώ κατείχαν ιδιαίτερα σημαντική θέση και στη θρησκευτική ζωή.

Μια πινακίδα στην Κνωσό γραμμένη σε Γραμμική Β’ αποκαλύπτει και καταγράφει τις ποσότητες ελαιολάδου που προορίζονταν για κάθε ιερό σαν προσφορά στους θεούς. Επίσης, σύμφωνα με αρχαίες πηγές το έπαθλο στα ξακουστά στην αρχαιότητα Παναθήναια δεν ήταν άλλο παρά περίπου 100 αμφορείς γεμάτοι με ποιοτικό ελαιόλαδο από τον Αθηναϊκό ελαιώνα, τους οποίους λάμβανε ο νικητής και θεωρούνταν μέγιστη τιμή. Αντίστοιχα, το κλαδί ελιάς ως αρχαίο σύμβολο της ειρήνης δινόταν σε μορφή στεφανιού, τον λεγόμενο κότινο, στο νικητή των Ολυμπιακών αγώνων.

Ακόμη, το ελαιόλαδο στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν σύμβολο κάθαρσης και αγνότητας για αυτό και οι πιστοί αλείφονταν με αυτό προκειμένου να μπορέσουν να έχουν καλύτερη σύνδεση με τους θεούς κατά την τέλεση θρησκευτικών ιερών μυστηρίων. Το ίδιο ισχύει μέχρι και στα σημερινά θρησκευτικά έθιμα, καθώς το ελαιόλαδο πρωταγωνιστεί στο μυστήριο της βάπτισης, του γάμου, το ευχέλαιο, την ταφή,  αλλά επιλέγεται και σαν μέσω καύσης στα καντήλια και σε άλλα θρησκευτικά εργαλεία συμβολίζοντας την πνευματική καρποφορία.

Τέλος, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στο μύθο της ονομασίας της πόλης της Αθήνας κατά την οποία, η θεά Αθηνά και ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας ήρθαν σε αντιπαράθεση με σκοπό τη θεϊκή κυριαρχία τους στην περιοχή. Έτσι, και οι δύο προσέφεραν τα δώρα τους στους κατοίκους και τους τοπικούς θεούς και αναμετρήθηκαν, με την ελιά ως θείο δώρο της Αθηνάς, να κερδίζει την εύνοια των κατοίκων και εν τέλει να αποδίδει στην πόλη το όνομα της μέχρι και σήμερα.

Ελαιόλαδο και ελληνική τέχνη
 

Πέρα από τη διαχρονική θρησκευτική αξία, το ελαιόλαδο στην αρχαία Ελλάδα πρωταγωνιστεί και στις τέχνες, πνευματικά ως περιεχόμενο ποιημάτων, τραγουδιών και λαϊκών διηγημάτων. Κανένα άλλο δέντρο δεν έχει μνημονευτεί και τραγουδιστεί τόσο όσο η ελιά, ο καρπός της και το ελαιόλαδο. Στην ελληνική ποίηση και λογοτεχνία, η ελιά συνδέεται με την ειρήνη και την ελπίδα, αποτυπώνοντας μια βαθιά σχέση με τη γη και τον άνθρωπο. 

Πρώτος ο Όμηρος συμπεριέλαβε σε πολλά κείμενά του την ελιά, συνδέοντας την με τη θεϊκή προστασία και τη φροντίδα της φύσης. Ο αρχαίος γιατρός Ιπποκράτης, έγραψε στα επιστημονικά κείμενα της εποχής για το ελαιόλαδο ως το “μεγάλο θεραπευτή” λόγω των ευεργετικών του ιδιοτήτων και του απέδωσε περίπου 60 διαφορετικές χρήσεις στο πλαίσιο της ιατρικής. 

Ο Κωστής Παλαμάς έγραψε «Είμ’ η ελιά η τιμημένη», ενώ ο Ανδρέας Κάλβος αναφέρθηκε σε αυτήν ως «Σύμβολον της ειρήνης», προσδίδοντας στο φυτό τη σημασία της αρμονίας και της ευημερίας. Αντίστοιχα, πολλά δημοτικά τραγούδια και άλλες λαϊκές διηγήσεις αναφέρονται στον ελαιώνα και τα ελαιοτριβεία, όπου οι άνθρωποι εργάζονται αδιάκοπα για να παράξουν το ελαιόλαδο για τις καθημερινές τους ανάγκες. 

Έτσι, και ο Ιωάννης Πολέμης έγραψε «Πατρίδα, τα λιοτρίβια σου δουλεύουν νύχτα μέρα», υπογραμμίζοντας τη διαχρονική σύνδεση του ελαιολάδου με την καθημερινή ζωή των Ελλήνων και την αφοσίωση στο έργο της καλλιέργειας και παραγωγής για βιοποριστικούς λόγους.

Το ελαιόλαδο ως πυλώνας της ελληνικής οικονομίας
 

Ανατρέχοντας στην ιστορία του ελληνικού ελαιολάδου, δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε και στη διαχρονική συμβολή του στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, καθώς μέσω της βιομηχανικής εκμετάλλευσης του, κατάφερε να αποφέρει έσοδα στους κατοίκους εδώ και αρκετούς αιώνες. Ιστορικά, το ελαιόλαδο αποτέλεσε βασικό εισόδημα για πολλές ελληνικές αγροτικές οικογένειες, αλλά λειτούργησε και για καιρό ως μέσω συναλλαγής αντί χρημάτων, για αγορά βασικών αγαθών και κάλυψη των καθημερινών αναγκών τους.

 Έτσι, κατάφερε να στηρίξει την ελληνική οικονομία σε δύσκολες περιόδους και να αποτελέσει σταθερό εισόδημα λόγω της ανθεκτικότητάς του ως προϊόν. Ήδη από την αρχαία εποχή, η ελαιοπαραγωγή υπήρχε ως θεμελιώδης εμπορική δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο, ενώ πλέον έχει εξελιχθεί σε μια δυναμική βιομηχανία με διεθνείς διακρίσεις και πιστοποιήσεις ποιότητας που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας στον τομέα των τροφίμων.

Ελαιόλαδο και ελληνική γαστρονομία
 

Για το τέλος, αφήσαμε το προφανές, την πρωταγωνιστική θέση του ελαιολάδου στην ελληνική διατροφή! Όποιο βιβλίο με παραδοσιακές ελληνικές συνταγές και να ανοίξεις θα δεις την εισαγωγική φράση «τσιγαρίζουμε πρώτα το κρεμμύδι με αρκετό λάδι», «θωρακίζουμε το κρέας στο καυτό λάδι» και γενικά σε προκαλούμε να βρεις ελληνικές συνταγές που δεν έχουν σαν υλικό βάσης το χρυσό αυτό προϊόν. 

Το λάδι ήταν ανέκαθεν βασικό συστατικό της ελληνικής κουζίνας, σε αντίθεση με άλλα προϊόντα που άλλοτε υπήρχαν σε αφθονία και άλλοτε σε έλλειψη, όπως το μέλι ή η ντομάτα και η πατάτα. Αντίθετα λοιπόν με αυτά, τα οποία προστέθηκαν σε δεύτερο χρόνο στην παλέτα των υλικών της ελληνικής κουζίνας, είναι αξιοθαύμαστο πώς το ελαιόλαδο αποτελεί το επίκεντρο της μαγειρικής, όχι αποσπασματικά και ανά περιόδους, αλλά σε ένα σταθερό γαστρονομικό συνεχές. 

Από τον αρχαίο μάγειρα Μίθαικο, στο Νικόλαο Τσελεμεντέ του 20^ο αιώνα, μέχρι και τους σύγχρονους μάγειρες και σεφ, παρατηρούμε ότι το ελαιόλαδο, παρά τις αλλαγές στον τρόπο παρασκευής του, παραμένει σταθερά ο πυλώνας της ελληνικής διατροφής και κουλτούρας. Φυσικά, οι θεραπευτικές του ιδιότητες που έχουν εξυμνηθεί από την αρχαιότητα παραμένουν ζωντανές μέχρι σήμερα καθώς η αντιοξειδωτική του δράση αναγνωρίζεται παγκοσμίως και το καθιστά θεμέλιο μιας καλής διατροφής και βασικό πυλώνα στην πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής.

Το ελαιόλαδο συντροφεύει την ελληνική πραγματικότητα και ιστορία από την αρχαιότητα έως σήμερα και η καλλιέργεια και παραγωγή του αποτελούν σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.